Τι είναι ο καρκίνος του νεφρού;

Οι νεφροί είναι δύο όργανα σε σχήμα φασολιού που βρίσκονται στα πλάγια της σπονδυλικής στήλης και συμμετέχουν σε πολλές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος, όπως στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και στο φιλτράρισμα του αίματος.  Καρκίνος του νεφρού ονομάζεται μια  ομάδα όγκων του οργάνου που χαρακτηρίζονται από αυξημένο και ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κακοήθων κυττάρων. Οι καρκίνοι αυτοί παρουσιάζουν μεγάλη ετερογένεια στο μέγεθος, στη μορφή (συμπαγή ή κυστικά μορφώματα) και στην ιστολογική ταξινόμηση.

Πόσο συχνός είναι;

Ο καρκίνος του νεφρού είναι σχετικά σπάνιος, αποτελώντας το 2% όλων των διαγνώσεων κακοήθειας παγκοσμίως. Ωστόσο, η ευρεία χρήση των απεικονιστικών μεθόδων (υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία) έχει οδηγήσει στην ανίχνευση περισσότερων όγκων σε πιο αρχικό στάδιο, αυξάνοντας έτσι τα ποσοστά επιβίωσης της νόσου.

Η νόσος εμφανίζεται πιο συχνά στους άντρες απ’ ότι στις γυναίκες, ενώ η μέση ηλικία διάγνωσης είναι  μεταξύ 60 και 70 ετών.

Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του νεφρού;

Δεν έχει αναγνωριστεί ισχυρή αιτιολογική σχέση με κάποιον παράγοντα κινδύνου.

Η νόσος όμως φαίνεται να σχετίζεται συχνότερα με :

• Κάπνισμα.
• Παχυσαρκία.
• Συγγένεια πρώτου βαθμού με άτομο με νεφρικό καρκίνωμα ή με αυξημένη αρτηριακή πίεση.

Τι συμπτώματα έχει ο καρκίνος του νεφρού;

Στις περισσότερες περιπτώσεις ο καρκίνος του νεφρού είναι ασυμπτωματικός και ανακαλύπτεται τυχαία σε κάποιον απεικονιστικό έλεγχο που πραγματοποιείται για άλλη ιατρική ένδειξη.

Περίπου 1 στους 10 ασθενείς μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα όπως πόνο στην πλάτη ή στη πλάγια κοιλιακή χώρα , ψηλαφητό μόρφωμα στην κοιλιά ή αίμα στα ούρα. Πιο σπάνια η απελευθέρωση από τον όγκο διαφόρων παραγόντων στο αίμα μπορεί να οδηγήσει σε συστηματικές εκδηλώσεις, όπως αναιμία, υπέρταση ή πυρετό (παρανεοπλασματικό σύνδρομο).

Σε  περιπτώσεις, όπου ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί, μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα από άλλα μέρη του σώματος, όπως πόνος στα οστά ή επίμονος βήχας.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η εντόπιση κάποιας ύποπτης βλάβης (συνήθως σε υπέρηχο / αξονική τομογραφία) ακολουθείται από :

• Λήψη ατομικού ιστορικού και κλινική εξέταση από τον ουρολόγο. Θα πρέπει να εξετασθεί η ύπαρξη συμπτωμάτων, η εμφάνιση νεφρικού όγκου σε κάποιο άλλο συγγενικό μέλος, το ατομικό ιατρικό ιστορικό και  φαρμακευτική αγωγή. Η εκτίμηση συμπληρώνεται από την κλινική εξέταση της κοιλιάς και από τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης.
• Διενέργεια σταδιοποίησης με αξονική τομογραφία κοιλίας και θώρακα. Η εξέταση αυτή θα προσδιορίσει το ακριβές μέγεθος του όγκου, τη θέση του και τη σχέση του με γειτονικές ανατομικές δομές όπως αγγεία ή άλλα όργανα. Θα αναδείξει επίσης την ύπαρξη διογκωμένων λεμφαδένων στην περιοχή καθώς και την ύπαρξη απομακρυσμένων μεταστάσεων
• Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαγνητική τομογραφία. Αυτή ενδείκνυται μόνο σε περιπτώσεις που υπάρχει υποψία διήθησης από τον όγκο της κάτω κοίλης φλέβας (μεγάλο αγγείο που επιστρέφει το αίμα στην καρδιά), όταν υπάρχει αλλεργία στο σκιαγραφικό της αξονικής ή σε περίπτωση εγκυμοσύνης.
• Εξέταση αίματος / ούρων. Συχνά αναζητείται η ύπαρξη αναιμίας, νεφρικής ή ηπατικής δυσλειτουργίας και μικροσκοπικής αιματουρίας.

Με το σύνολο αυτό των εξετάσεων ο ουρολόγος θα έχει μια συνολική εικόνα της νόσου και θα μπορέσει να προβεί στον προσδιορισμού του σταδίου της, που είναι αυτό που θα καθορίσει και το είδος της θεραπευτικής προσέγγισης σε κάθε ασθενή.

Ποιος είναι ο ρόλος της βιοψίας του νεφρού στη διάγνωση του καρκίνου του  νεφρού;

Μόνο σε συγκεκριμένους ασθενείς έχει ένδειξη η βιοψία του νεφρού.

Ενδείκνυται σε :

• Μικρούς όγκους που αντιμετωπίζονται με ενεργό παρακολούθηση (active surveillance)
• Όγκους που πρόκειται να αντιμετωπιστούν με κρυοθεραπεία ή εξάχνωση με ραδιοσυχνότητες (RF)
• Μεταστατικούς όγκους που απαιτείται ιστολογική επιβεβαίωση.

Υπάρχουν καλοήθεις όγκοι του νεφρού;

Μέχρι και 5% των συμπαγών όγκων του νεφρού μπορεί να αντιπροσωπεύουν καλοήθη μορφώματα, τα πιο συχνά από τα οποία είναι τα ογκοκυττώματα και τα αγγειομυολιπώματα. Ο διαχωρισμός τους από κακοήθεις όγκους δεν είναι πάντα εφικτός με τις συμβατικές απεικονιστικές μεθόδου, ενώ η βιοψία έχει υψηλά ποσοστά ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων. Οι καλοήθεις αυτές μάζες προκαλούν συνήθως κοιλιακό άλγος λόγω πιεστικών φαινομένων ή επεισόδια αιμορραγίας / αιματουρίας. Αντιμετωπίζονται με μερική ή ριζική νεφρεκτομή.

Πως αντιμετωπίζεται ο εντοπισμένος στο νεφρό καρκίνος;

Η χειρουργική αντιμετώπιση του όγκου με μερική ή ριζική νεφρεκτομή αποτελεί τη βασική θεραπευτική προσέγγιση για την πλειοψηφία των ασθενών. Αυτές οι επεμβάσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε ανοικτά είτε με τη λαπαροσκοπική / ρομποτική μέθοδο. Η επιλογή μεταξύ ριζικής ή μερικής νεφρεκτομής εξαρτάται κυρίως από το μέγεθος και τη θέση του όγκου αλλά και τα στοιχεία του ιατρικού ιστορικού του κάθε ασθενούς.

Στη μερική νεφρεκτομή αφαιρείται μόνο ο όγκος, ενώ ο υπόλοιπος υγιής νεφρός παραμένει στη θέση του. Αυτός είναι και ο λόγος που η μερική νεφρεκτομή (ανεξαρτήτως προσπέλασης) θα πρέπει να αποτελεί τη μέθοδο εκλογής, όταν βέβαια αυτή είναι τεχνικά εφικτή. Σε περίπτωση μεγάλων όγκων ή τεχνικά απαιτητικών αφαιρείται ολόκληρος ο νεφρός μαζί με τον όγκο.

Εναλλακτικές μέθοδοι:

Συστήνονται μόνο σε ασθενείς με σοβαρά προβλήματα υγείας που δεν μπορούν να υποβληθούν σε χειρουργική επέμβαση. Αυτές είναι :

• Ενεργός παρακολούθηση : πρόκειται για απλή παρακολούθηση μικρών νεφρικών μαζών με υπέρηχο / αξονική τομογραφία και παρέμβαση μόνο επί αύξησης μεγέθους ή εμφάνισης συμπτωμάτων
• Κρυοθεραπεία / εξάχνωση με ραδιοσυχνότητες : πρόκειται για μεθόδους που στηρίζονται στην καταστροφή των καρκινικών κυττάρων είτε μέσω θέρμανσης είτε μέσω ψύξης.

Θα χρειαστεί παρακολούθηση μετά την αρχική θεραπεία;

Μετά την αρχική θεραπεία για τον καρκίνο του νεφρού, θα πρέπει ο ασθενής να εντάσσεται σε πρόγραμμα πρακολούθησης με βάση συγκεκριμένο ιατρικό πρωτόκολλο που στηρίζεται κυρίως στα δεδομένα της ιστολογικής εξέτασης του όγκου μετά το χειρουργείο.

Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει κλινική εξέταση, εξετάσεις αίματος, και αξονική τομογραφία κοιλίας και θώρακα.  Η συχνότητα της επανάληψης αυτών των εξετάσεων καθορίζεται από τον ουρολόγο και εξαρτάται από πολλούς προεγχειρητικούς και μετεγχειρητικούς δείκτες.

Επηρεάζεται η ζωή των ασθενών με ένα νεφρό μετά από ριζική νεφρεκτομή;

Μετά τη ριζική αφαίρεση του νεφρού απαιτείται στενή παρακολούθηση της νεφρικής λειτουργίας για κάποιο διάστημα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες ο εναπομείναντας νεφρός αναλαμβάνει πλήρως τη λειτουργικότητα αυτού που αφαιρέθηκε και ο ασθενής έχει φυσιολογική νεφρική λειτουργία. Χρειάζεται προσοχή στη χορήγηση νέων φαρμάκων αλλά γενικά δεν επηρεάζεται η ποιότητα ζωής των ασθενών μετά από ριζική νεφρεκτομή.

Πως αντιμετωπίζεται ο μεταστατικός / προχωρημένος καρκίνος του νεφρού;

Οι πιο συχνές θέσεις μετάστασης από καρκίνο του νεφρού είναι οι πνεύμονες, τα οστά, οι λεμφαδένες και ο εγκέφαλος. Οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων στην αντιμετώπιση της μεταστατικής νόσου είναι ραγδαίες. Με την εφαρμογή αρχικά της αντιαγγειογενετικής θεραπείας και εν συνεχεία της ανοσοθεραπείας έχει επιτευχθεί σημαντικό όφελος στη συνολική επιιβίωση ασθενών με μεταστατική νόσο. Η θέση της νεφρεκτομής στη μεταστατική νόσο αποτελεί ακόμα θέμα συζήτησης στην ιατρική κοινότητα, και επί του παρόντος εφαρμόζεται μόνο με συγκεκριμένες ενδείξεις.